Trump áp thuế đối ứng ảnh hưởng đến kinh tế toàn cầu như thế nào

Ảnh hưởng của việc Trump áp thuế đối ứng lên kinh tế và thị trường tài chính toàn cầu

Vào ngày 2/4/2025, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump chính thức công bố chính sách áp dụng thuế quan đối ứng (reciprocal tariffs) lên hàng loạt quốc gia, đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chính sách thương mại của Mỹ. Với mức thuế dao động từ 10% đến hơn 50% tùy theo từng quốc gia, dựa trên thâm hụt thương mại và các rào cản phi thuế quan, động thái này không chỉ nhằm bảo vệ kinh tế Mỹ mà còn làm rung chuyển nền kinh tế toàn cầu. Dưới đây là phân tích chi tiết về tác động của chính sách này đến kinh tế và thị trường tài chính thế giới, dựa trên các yếu tố thực tế và xu hướng dự báo tính đến ngày 8/4/2025.

1. Bối cảnh và mục tiêu của thuế quan đối ứng

Chính sách thuế quan đối ứng được Trump giới thiệu trong sự kiện “Make America Wealthy Again” tại Nhà Trắng, với mục tiêu chính là:

• Giảm thâm hụt thương mại: Trump cho rằng các quốc gia như Trung Quốc (54% thuế), EU (20%), Ấn Độ (26%), và Nhật Bản (24%) đã hưởng lợi từ các chính sách thương mại không công bằng với Mỹ.
• Bảo vệ ngành sản xuất nội địa: Bằng cách tăng chi phí hàng nhập khẩu, Mỹ hy vọng thúc đẩy các công ty đa quốc gia đưa nhà máy và chuỗi cung ứng về nước.
• Tạo đòn bẩy đàm phán: Thuế quan được xem như “liều thuốc” để buộc các quốc gia khác nhượng bộ trong các vấn đề thương mại, di cư, và an ninh.

Chính sách này được thực thi thông qua Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA), cho phép Trump áp thuế mà không cần sự phê chuẩn tức thì của Quốc hội, gây bất ngờ lớn cho thị trường toàn cầu.

2. Tác động đến kinh tế toàn cầu

2.1. Suy giảm tăng trưởng kinh tế toàn cầu

Thuế quan đối ứng của Trump làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, vốn đã được tối ưu hóa qua hàng thập kỷ tự do thương mại. Các quốc gia phụ thuộc vào xuất khẩu sang Mỹ – thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới – sẽ chịu thiệt hại nặng nề:

• Trung Quốc: Với mức thuế 54% (bao gồm cả thuế từ nhiệm kỳ đầu của Trump và Biden), xuất khẩu hàng hóa Trung Quốc sang Mỹ (trị giá hơn 500 tỷ USD/năm) có thể giảm mạnh. Ngân hàng Đầu tư CICC dự báo tăng trưởng GDP của Trung Quốc năm 2025 có thể giảm từ 4,5% xuống còn 3,8% nếu thương chiến leo thang.
• EU: Các ngành ô tô (Đức), thực phẩm (Ý, Tây Ban Nha) và công nghệ (Pháp) sẽ đối mặt với thuế 20%, khiến tăng trưởng GDP khu vực Eurozone có thể giảm 1 điểm phần trăm xuống còn 0,3-0,5% trong năm 2025 (theo IMF).
• Các nước đang phát triển: Những nước như Việt Nam, Bangladesh (thuế 10-15%) sẽ mất lợi thế cạnh tranh trong ngành dệt may và điện tử, dẫn đến suy giảm xuất khẩu và việc làm.

Ngân hàng JPMorgan nâng xác suất suy thoái kinh tế toàn cầu lên 60% vào cuối năm 2025, từ mức 40% trước đó, do tác động domino từ chính sách thuế quan này.

2.2. Tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu

Các công ty đa quốc gia sẽ buộc phải điều chỉnh chiến lược:

• Chuyển dịch sản xuất: Các tập đoàn như Apple, Nike (đã giảm lần lượt 9% và 14% giá cổ phiếu sau thông báo) có thể chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang các nước ít chịu thuế hơn như Ấn Độ hoặc Việt Nam, nhưng quá trình này mất nhiều năm và chi phí cao.
• Tăng chi phí sản xuất: Thuế quan làm tăng giá nguyên liệu thô (như nhôm từ Canada, thép từ EU), đẩy chi phí sản xuất lên 10-15% ở nhiều ngành công nghiệp, từ ô tô đến hàng tiêu dùng.

Hậu quả là giá hàng hóa toàn cầu tăng, làm giảm sức mua của người tiêu dùng và gây áp lực lên các nền kinh tế đang phục hồi sau đại dịch.

2.3. Chiến tranh thương mại leo thang

Nhiều quốc gia đã phản ứng bằng cách áp thuế trả đũa:

• Canada và Mexico: Áp thuế 25% lên xe hơi và nông sản Mỹ, nhắm vào các bang chiến lược của Trump như Michigan và Texas.
• EU: Chuẩn bị áp thuế lên 29 tỷ USD hàng hóa Mỹ (bao gồm bourbon, xe máy), có thể công bố vào cuối tháng 4/2025.
• Trung Quốc: Tăng thuế lên 34% với nông sản và năng lượng Mỹ, đồng thời đẩy mạnh chiến lược “tự cung tự cấp”.

Cuộc chiến thuế quan này không chỉ làm giảm thương mại song phương mà còn phá vỡ các hiệp định thương mại như USMCA, đe dọa trật tự thương mại toàn cầu vốn đã mong manh.

3. Ảnh hưởng đến thị trường tài chính toàn cầu

3.1. Biến động mạnh trên thị trường chứng khoán

Thông báo thuế quan của Trump đã gây ra cơn địa chấn tài chính:

• Mỹ: Chỉ số S&P 500 giảm gần 5% trong ngày 3/4/2025 – mức giảm mạnh nhất kể từ đại dịch năm 2020. Nasdaq mất 6%, phản ánh lo ngại về các công ty công nghệ phụ thuộc vào chuỗi cung ứng châu Á.
• Nhật Bản: Nikkei giảm 8% trong tuần đầu tháng 4, dẫn đầu bởi cổ phiếu ngân hàng và ô tô.
• EU: CAC 40 (Pháp) và DAX (Đức) giảm lần lượt 4% và 5%, do lo ngại về xuất khẩu sang Mỹ.

Tổng cộng, 5 nghìn tỷ USD giá trị vốn hóa đã bị xóa sổ khỏi thị trường toàn cầu chỉ trong 2 ngày sau thông báo, theo Reuters.

3.2. Áp lực lạm phát và chính sách tiền tệ

Thuế quan làm tăng giá hàng nhập khẩu, đẩy lạm phát lên cao:

• Mỹ: Yale Budget Lab ước tính lạm phát Mỹ tăng thêm 2,3% trong ngắn hạn, khiến giá tiêu dùng tăng trung bình 3.800 USD/hộ gia đình/năm. Cục Dự trữ Liên bang (Fed) có thể trì hoãn cắt giảm lãi suất, gây áp lực lên thị trường trái phiếu.
• Toàn cầu: Giá dầu giảm mạnh (do lo ngại suy giảm nhu cầu), nhưng giá hàng tiêu dùng như quần áo (tăng 17%) và xe hơi (tăng 3.000 USD/chiếc) sẽ làm lạm phát lan rộng.

Các ngân hàng trung ương ở EU, Nhật Bản và Trung Quốc có thể buộc phải thắt chặt chính sách tiền tệ để kiểm soát lạm phát, làm giảm thanh khoản trên thị trường tài chính.

3.3. Biến động tỷ giá và dòng vốn

• Đô la Mỹ: Ban đầu, USD tăng giá so với CAD và MXN (lên mức cao nhất 20 năm), nhưng sau đó suy yếu do lo ngại suy thoái kinh tế Mỹ. Điều này làm đảo lộn dự đoán truyền thống rằng thuế quan sẽ củng cố USD.
• Dòng vốn an toàn: Nhà đầu tư đổ xô vào trái phiếu chính phủ và vàng, đẩy giá vàng lên mức kỷ lục 2.500 USD/ounce vào ngày 7/4/2025.

Các thị trường mới nổi như Việt Nam, Ấn Độ đối mặt với nguy cơ rút vốn khi nhà đầu tư tìm kiếm sự an toàn, làm gia tăng biến động tỷ giá.

4. Cơ hội và thách thức dài hạn

4.1. Cơ hội

• Tăng trưởng kinh tế Mỹ ngắn hạn: Thuế quan có thể thúc đẩy sản xuất nội địa trong các ngành như thép, ô tô, tạo thêm việc làm tại các bang công nghiệp.
• Đa dạng hóa thương mại: Các quốc gia bị ảnh hưởng có thể đẩy mạnh liên kết kinh tế khu vực (như RCEP ở châu Á) để giảm phụ thuộc vào Mỹ.

4.2. Thách thức

• Suy thoái kinh tế Mỹ: Tax Foundation dự báo GDP Mỹ giảm 0,7-0,9% trong năm 2025 do chi phí tăng và trả đũa từ các nước khác. Điều này có thể làm mất hiệu quả các chính sách kinh tế khác của Trump như cắt giảm thuế.
• Chia rẽ địa chính trị: Thuế quan làm rạn nứt quan hệ với đồng minh (EU, Canada), đẩy các nước này xích lại gần Trung Quốc hoặc Nga, làm suy yếu vị thế chiến lược của Mỹ.

5. Dự báo và kịch bản tương lai

• Kịch bản xấu nhất: Nếu chiến tranh thương mại kéo dài, kinh tế toàn cầu có thể suy thoái vào cuối 2025, với GDP toàn cầu giảm 1,5-2% và thương mại quốc tế giảm 25%. Thị trường chứng khoán có thể mất thêm 10-15% giá trị.
• Kịch bản trung lập: Trump sử dụng thuế quan như công cụ đàm phán, dẫn đến một số nhượng bộ từ Trung Quốc, EU và Canada, giúp giảm mức thuế xuống còn 10-20%. Kinh tế toàn cầu tăng trưởng chậm lại nhưng tránh được suy thoái.
• Kịch bản tích cực: Các nước đạt thỏa thuận thương mại mới với Mỹ, thuế quan được dỡ bỏ vào giữa năm 2026, giúp thị trường tài chính phục hồi.

6. Kết luận

Việc Trump áp thuế đối ứng đã mở ra một giai đoạn bất ổn chưa từng có cho kinh tế và thị trường tài chính toàn cầu. Trong ngắn hạn, nó gây ra biến động mạnh, tăng lạm phát và làm gián đoạn thương mại. Về dài hạn, tác động phụ thuộc vào phản ứng của các quốc gia khác và khả năng của Trump trong việc biến thuế quan thành đòn bẩy chính trị. Tuy nhiên, với mức độ nghiêm trọng của chính sách này, thế giới có thể đang bước vào một kỷ nguyên mới của chủ nghĩa bảo hộ, đe dọa sự ổn định kinh tế toàn cầu trong nhiều năm tới.